تاریخچه قلاب بافی در ایران و جهان

تاریخچه جامع قلاب بافی: سفری از ریشه های باستانی تا هنر مدرن

قلاب بافی هنری دست باف و بسیار قدیمی است که با ظرافت و خلاقیت انسان ها در طول تاریخ گره خورده است. این هنر که امروز به عنوان یک سرگرمی، حرفه و هنر کاربردی شناخته می شود، سابقه ای بسیار طولانی دارد که در طی قرون و تمدن های مختلف توسعه یافته است. در این مقاله به صورت کامل و مفصل، سیر تاریخی قلاب بافی، ابزارها و مواد مورد استفاده، تحولات آن در فرهنگ ها و دوره های مختلف و جایگاه امروزین آن را بررسی می کنیم. این مقاله با همکاری تخصصی و نظارت مینا محمدیان، مربی تخصصی قلاب بافی برند آکادمینا تهیه شده است.

ریشه های تاریخی قلاب بافی

قلاب بافی یا Crochet سابقه ای کهن دارد که به چند هزار سال قبل باز می گردد. با وجود اینکه دقیقاً مشخص نیست قلاب بافی از کجا آغاز شده است، اما شواهد باستان شناسی و منابع تاریخی نشان می دهند که تکنیک هایی مشابه قلاب بافی در مناطق مختلفی مانند چین، هند، ایران، ترکیه و شمال آفریقا استفاده می شده است.

برخی تاریخ نگاران بر این باورند که در دوران سلسله هان چین (حدود ۲۰۰ سال قبل از میلاد) نوعی دوخت دستی با نخ وجود داشته که شباهت زیادی به قلاب بافی امروزی داشته است. همچنین در مصر باستان، آثار نخ و پارچه هایی یافت شده که نشان می دهد زنان برای تزیین لباس ها و پارچه ها از روش های دستی مشابه قلاب بافی بهره می برده اند.

با گذر زمان و انتقال فرهنگ ها از طریق تجارت و مهاجرت، تکنیک های قلاب بافی به بخش های مختلف اروپا وارد شد و در نهایت در قرن ۱۸ میلادی، به طور رسمی با نام قلاب بافی شناخته شد.

تاریخچه قلاب بافی در ایران و جهان

قلاب بافی در اروپا و قرن 19

در قرن 19 میلادی، قلاب بافی به عنوان یک هنر مستقل در اروپا شناخته شد و در بسیاری از کشورهای اروپایی مانند فرانسه، انگلستان و ایرلند بسیار محبوب گردید. اولین الگوهای منتشر شده مربوط به سال 1823 در مجله هلندی Penelope است که آموزش ساخت انواع کیف های دستبافت با نخ ابریشمی را ارائه می داد.

در این دوره، قلاب بافی بیشتر به عنوان یک هنر خانگی و منبع درآمد برای زنان طبقات کم درآمد به خصوص در دوران قحطی بزرگ ایرلند (1845-1849) مورد استفاده قرار گرفت. زنان فقیر با قلاب بافی وسایل تزئینی مانند رومیزی، دستمال و پوشش های لباس می ساختند که به فروش می رسید و منبعی برای گذران زندگی بود.

قلاب بافی به سرعت تبدیل به یک هنر محبوب شد که علاوه بر کاربردهای خانگی، جنبه های هنری و فرهنگی نیز داشت. سبک های متنوعی در نقاط مختلف اروپا شکل گرفت و نقش مهمی در حفظ و انتقال فرهنگ محلی ایفا کرد.

ابزار و مواد قلاب بافی

ابزار اصلی قلاب بافی یک قلاب کوچک است که می تواند از فلز، چوب، پلاستیک یا بامبو ساخته شود. اندازه و جنس قلاب بسته به نوع نخ و پروژه انتخاب می شود. نخ های مورد استفاده در قلاب بافی نیز تنوع بسیار زیادی دارند و از مواد طبیعی مانند پنبه، پشم، ابریشم و کتان تا نخ های مصنوعی مانند آکریلیک تولید می شوند.

انتخاب ابزار و نخ تاثیر زیادی بر کیفیت، استحکام و زیبایی کار نهایی دارد و هر هنرمند بسته به پروژه و سبک شخصی خود بهترین ترکیب را انتخاب می کند.

قلاب بافی در قرن بیستم: تحولات و روندها

در قرن بیستم، قلاب بافی وارد فازهای مختلفی شد که هر کدام ویژگی ها و تحولات خاص خود را داشتند:

• 💡

  اوایل قرن بیستم:

  قلاب بافی بیشتر به ساخت وسایل دکوری مانند رومیزی، کوسن و پتوی دستبافت اختصاص داشت و در بسیاری از خانه های اروپایی و آمریکایی یافت می شد.
• 💡

  دهه 1960 و 1970:

  با ظهور جنبش هیپی، قلاب بافی دوباره جان گرفت و تبدیل به وسیله ای برای ابراز سبک زندگی آزاد، رنگارنگ و هنری شد. لباس ها و اکسسوری های قلاب بافی با رنگ های زنده و طرح های متنوع، در بین جوانان محبوبیت زیادی یافت.
• 💡

  دهه 1980 و 1990:

  شکل گیری گروه های اجتماعی قلاب بافی مانند «Stitch ’n Bitch» که به صورت گروهی به قلاب بافی می پرداختند و آن را وسیله ای برای ارتباط اجتماعی و خودبیانگری می دانستند.
• 💡

  دهه 2000 تا امروز:

  قلاب بافی به عنوان یکی از هنرهای محبوب در صنعت مد و فشن مطرح شده است. طراحان مشهور از موتیف های قلاب بافی برای طراحی لباس ها و اکسسوری های منحصر به فرد استفاده می کنند. همچنین اینترنت و شبکه های اجتماعی باعث شده که هنرمندان قلاب بافی در سراسر جهان بتوانند کارهای خود را به اشتراک بگذارند و آموزش های متعددی ارائه دهند.

جایگاه قلاب بافی در فرهنگ و هنر امروز

امروزه قلاب بافی فراتر از یک هنر دستی ساده است و به عنوان یک ابزار فرهنگی، هنری و حتی فلسفی شناخته می شود. هنرمندان و علاقه مندان به قلاب بافی با خلق آثار نوآورانه، پیام های اجتماعی و فرهنگی را منتقل می کنند. همچنین قلاب بافی در پروژه های پایدار با استفاده از مواد طبیعی و بازیافتی نقشی مهم دارد و به روندهای سبز و دوستدار محیط زیست کمک می کند.

تاریخچه قلاب بافی در ایران

پیشینه قلاب بافی در ایران به سال ۵۵۰ پیش از میلاد می‌رسد و باستان‌شناسان در منطقه لولان نمونه‌هایی از قلاب بافی و ملیله‌دوزی یافته‌اند. از مربیان مطرح ایرانی می توان به خانم مینا محمدیان ملقب به مادر قلاب بافی ایران اشاره کرد .

از دیروز تا امروز با تار و پود هنر زنان ایرانی

قلاب بافی، این هنر دل‌نشین و اصیل، قرن‌هاست که با فرهنگ و زندگی ایرانیان درآمیخته است. ردپای این هنر را می‌توان در تاریخ شفاهی روستاها، در جهیزیه مادران و مادربزرگ‌ها و حتی در کاخ‌های سلطنتی و لباس‌های اشرافی دوره قاجار مشاهده کرد.

ریشه‌ های تاریخی قلاب بافی

اگرچه قلاب بافی در منابع رسمی و مکتوب کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما بررسی‌های میدانی و آثار به جا مانده از گذشته نشان می‌دهد که زنان ایرانی از دیرباز با قلاب و نخ، آثاری هنرمندانه می‌آفریدند. این هنر در بسیاری از مناطق ایران به عنوان یکی از بخش‌های اصلی جهیزیه دختران شناخته می‌شده و نقش مهمی در انتقال سنت‌های خانوادگی داشته است.

در استان‌هایی مانند خراسان، فارس، یزد و گیلان، طرح‌های محلی و الگوهای خاصی در قلاب بافی دیده می‌شود که نشان از تنوع فرهنگی این هنر دارد. در برخی روستاها حتی هنوز هم نقشه‌های قدیمی بافی بر روی کاغذهای دست‌نویس نسل به نسل منتقل شده‌اند.

جایگاه قلاب بافی در فرهنگ ایرانی

قلاب بافی فقط یک هنر دستی نیست؛ بخشی از حافظه فرهنگی و زیبایی‌شناسی زنان ایرانی است. در گذشته، این هنر به عنوان یکی از فعالیت‌های روزمره زنان در خانه رواج داشت. حتی بسیاری از زنان روستایی با فروش محصولات قلاب بافی خود، به اقتصاد خانواده کمک می‌کردند.

در دوره پهلوی، با ظهور مجلات زنانه و برنامه‌های آموزشی، قلاب بافی از محیط‌های سنتی خانه به فضای عمومی راه یافت. آموزش‌های گروهی در مدارس دخترانه و کلاس‌های انجمن‌های زنان، به گسترش این هنر کمک شایانی کرد.

تحولات معاصر و احیای قلاب بافی

با ورود تکنولوژی و زندگی مدرن، بسیاری از هنرهای دستی به حاشیه رانده شدند. اما قلاب بافی به واسطه قابلیت‌های زیبایی‌شناختی، انعطاف در طرح و رنگ، و همچنین احساس آرامشی که به بافنده می‌دهد، توانست جایگاه خود را حفظ کند. از حدود دهه ۱۳۹۰ خورشیدی، شاهد موجی از بازگشت به هنرهای سنتی و استقبال از سبک زندگی آهسته‌تر بودیم که قلاب بافی در این جریان به شدت مورد توجه قرار گرفت.

مینا محمدیان؛ چهره‌ای تاثیرگذار در قلاب بافی ایران

در میان نام‌هایی که در احیای قلاب بافی در ایران نقش داشته‌اند، بدون شک مینا محمدیان جایگاه ویژه‌ای دارد. او با سال‌ها تجربه، عشق به آموزش و تسلط کامل بر تکنیک‌ها و سبک‌های متنوع قلاب بافی، به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین مربیان این هنر در ایران مطرح است.

مینا محمدیان بنیان‌گذار یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های آموزشی قلاب بافی در فضای مجازی است. صدها هنرجو از سراسر ایران و حتی خارج از کشور، با آموزش‌های گام به گام او وارد دنیای قلاب بافی شده‌اند. او قلاب بافی را فقط یک مهارت نمی‌داند؛ بلکه آن را نوعی مراقبه، هنر درمانی و راهی برای رسیدن به آرامش درونی معرفی می‌کند.

ویژگی‌های منحصربه‌فرد آموزش‌های مینا محمدیان عبارتند از:

• 💡

  آموزش قدم به قدم از سطح مبتدی تا پیشرفته

• 💡

  استفاده از تکنیک‌های نوین آموزش با تصویر و ویدیو

• 💡

  ارائه الگوهای بومی و خلاقانه با الهام از طبیعت و فرهنگ ایرانی

• 💡

  ایجاد حس هم‌دلی و پیوند میان هنرجویان در فضای آموزش

قلاب بافی در آینده ایران

در سال‌های اخیر، با رشد پلتفرم‌های آموزشی و رسانه‌های اجتماعی، قلاب بافی وارد مرحله جدیدی شده است. این هنر نه تنها از فراموشی نجات یافته، بلکه به یک سبک زندگی تبدیل شده که با آرامش، تمرکز و خلاقیت پیوند خورده است.

برندهای قلاب بافی دست‌ساز، فروشگاه‌های آنلاین و کلاس‌های آموزشی با حضور چهره‌هایی مانند مینا محمدیان، نشان می‌دهند که قلاب بافی نه تنها زنده مانده، بلکه به شکلی مدرن و کارآمد در حال رشد است.

سخن پایانی

تاریخچه قلاب بافی در ایران، داستانی است از ظرافت دستان زنان، از صبر و حوصله، از خلق زیبایی در دل روزمرگی. هنری که در خانه‌های گلی روستاها متولد شد، امروز با دستان هنرمندانی چون مینا محمدیان در فضای دیجیتال می‌درخشد. قلاب بافی نه تنها یک میراث است، بلکه پلی است میان گذشته و آینده؛ میان خاطرات مادربزرگ‌ها و خلاقیت نسل جوان امروز.

مینا محمدیان هستم مدرس تخصصی قلاب بافی – آکادمینا افتخارم اینه قلاب هم دست نگرفته باشی با من بافنده حرفه ای میشی

برای دیدن تمام آموزش هام یه سری به کانال هام بزن :

آدرس کانال من در روبیکا : https://rubika.ir/academina

آدرس کانال من در اینستاگرام : https://www.instagram.com/academina74

آدرس کانال من در تلگرام : https://t.me/academina

سایت رسمی آکادمینا : https://academina.ir

📚 منابع

• 💡

  تاریخچه قلاب‌بافی – انجمن قلاب‌بافی آمریکا

• 💡

  تاریخچه قلاب‌بافی در دوره ویکتوریایی – Interweave

• 💡

  تاریخچه قلاب‌بافی – Diving Ducks Crochet

• 💡

  تاریخچه قلاب‌بافی – Elise Rose Crochet

• 💡ویکی پدیا