روزنامه‌نگاری علم در ایران
دانشكده علوم اجتماعی و ارتباطات
علوم ارتباطات اجتماعی
پايان‌نامه كارشناسي ارشد
عنوان:
روزنامه‌نگاری علم در ایران
عملکردها و چالش‌ها
استاد راهنما:
دكتر مهدخت بروجردی علوی
استاد مشاور:
دكتر اکرم قدیمی
پژوهشگر:
فاطمه بنیادی
سال تحصیلی 94-1393
چکیده:
پژوهش حاضر برای بررسی جایگاه روزنامه‌نگاری علم در ایران دو هدف عمده را دنبال می‌کند؛ اول بررسی عملکرد روزنامه‌نگاران علم، و دوم بررسی چالش‌ها و موانع توسعه روزنامه‌نگاری علم در ایران. برای دستیابی به این اهداف، محقق ابتدا با استفاده از روش تحلیل محتوای کمَی، به بررسی محتوای تولید شده توسط روزنامه‌نگاران علم، در صفحه دانش (یا دانش و فناوری) مطبوعات پرداخت. سپس چالش‌ها و موانع توسعه روزنامه‌نگاری علم در ایران با استفاده از روش مصاحبه عمقی نیم‌ساخت‌یافته، با روزنامه‌نگاران و متخصصان حوزه علم، مورد بررسی قرار داد.
در بخش تحلیل محتوای کمَی چهار روزنامه جام‌جم، کیهان، خراسان و آفرینش براساس نظم در انتشار صفحه علم انتخاب شدند. از میان این روزنامه‌ها، از هر روزنامه 24 شماره در سال 1392به صورت تصادفی طبقه‌بندی‌شده انتخاب شد. در مجموع 120 شماره روزنامه مورد بررسی قرار گرفت. مصاحبه‌شوند‌ه‌ها از میان روزنامه‌نگاران علم، سردبیران نشریات علمی عمومی، دبیران سرویس علم، جامعه‌شناسان علم، پژوهشگران ارتباطات علم و استادان دانشگاه مروج علم، به شیوه گلوله برفی انتخاب شدند.
داده‌های تحلیل محتوای کمَی نشان داد که اخبار علم و فناوری در این روزنامه‌ها، به ندرت برجسته می‌شوند. این اخبار عمدتا، از منابع دیگر استخراج می‌شوند و تالیف در این حوزه کمتر اتفاق می‌افتد. موضوع بیشتر مطالب منتشر شده در این صفحات، مربوط به حوزه سلامت و سپس فناوری آی‌تی است. پرداختن به سیاست‌های علمی و مناقشات علم چه در سطح جامعه و چه در سطوح تولید دانش در این صفحات، از جمله مواردی است که مغفول مانده و به آن پرداخته نشده است. در این صفحات از شیوه‌های غالب علمی‌نویسی، مطابق با درسنامه‌های فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علم، مثل گزارش‌نویسی به شیوه داستانی و یا فیچرنویسی استفاده نمی‌شود.
یافته‌های تحقیق در بخش مصاحبه نشان داد که برخی از چالش‌های نهاد علم و سیاست‌گذاری علم در کشور، مبتلابه حوزه روزنامه‌نگاری علم نیز است. نگاه نخبه‌گرایانه به علم، تلقی عوام‌زدگی از طرف دانشگاهیان در صورت مشارکت در تولید محتوای رسانه‌ای، الگوی تکنوکراتیک حاکم بر فضای سیاست‌گذاری علم، به جای الگوی مشارکت مردم، ایدئولوژیک شدن علم و فناوری، انگاشتن علم به مثابه قدرت از سوی سیاستگذاران علم، از جمله چالش‌های روزنامه‌نگار علم در ایران است. تربیت نشدن روزنامه‌نگاران علم برای حضور حرفه‌ای در این حوزه و نبود نهاد آموزشی باعث شده است که روزنامه‌نگار علم به صورت تجربی وارد این میدان شود، و سپهر عمومی روزنامه‌نگاری علم، عرصه آزمون و خطا برای وی باشد که این امر خود منجر به انتشار اشتباهات در این حوزه و سلب اعتماد از جامعه علمی می‌شود.
کلید واژه‌ها: روزنامه‌نگاری علم، ارتباطات علم ،توسعه علمی، روزنامه‌نگار علم
فهرست مطالب
فصل اول : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..1
کلیات تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….1
1-1 طرح مسئله ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………2
1-2ضرورت و اهمیت موضوع ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….5
1-2-1 ضرورت و اهمیت نظری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….5
2-2-1 ضرورت و اهمیت عملی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..6
1-3 اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….7
فصل دوم: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….8
تدارک نظری تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………8
1-2 بخش اول: مرور تاریخی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….9
1-1-2 تاریخچه روزنامه نگاری در جهان …………………………………………………………………………………………………………………….9.
2-1-2 تاریخچه روزنامه نگاری در ایران ………………………………………………………………………………………………………………….11
3-1-2 تاریخچه روزنامه نگاری علم در جهان…………………………………………………………………………………………………………………12
4-1-2 تاریخچه روزنامه نگاری علم در ایران ………………..
………………………………………………………………………………………………..16
5-1-2 بررسی روزنامه نگاری علم در برخی از کشورها ………………………………………………………………………………………………….19
1-5-1-2 آمریکا ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..19
2-5-1-2 انگلستان ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..21
3-5-1-2 روسیه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….22